WSTĘP

Łowiectwo według najprostszej definicji jest to planowe gospodarowanie zwierzyną, zgodnie

z potrzebami gospodarki narodowej i wymaganiami ochrony przyrody

Jest ono tak stare jak pobyt człowieka na padole ziemskim. W ciągu ostatnich 2 milionów lat było podstawowym sposobem zdobywania pożywienia, przyspa­rzało materiałów do wyrobu odzieży i narzędzi codzien­nego użytku. Pierwotny człowiek przez długie lata był drapieżnikiem w stosunku do świata roślinnego i zwie­rzęcego. Prowadząc koczowniczy tryb życia zmuszony był do życia w zgodzie z naturą, ciągle poznając jej pra­wa. Od początku swego bytowania na ziemi doskonalił swoje przybory do wykonywania polowania rozpo­czynając od dłoni wyposażonej w kamień, nieuzbrojo­ny, a następnie zakończony ostrzem kamiennym z krze­mienia czy metalu oszczep, aż do ciągle doskonalonej broni palnej dostosowanej do niej optyce. Do realizacji polowania od dawna zaczął wykorzystywać psy, ptaki łowne oraz wabienie.

W miarę rozwoju rolnictwa, znaczenie łowiectwa dla życia człowieka i jego rodziny zaczęło maleć, lecz zgodnie z wolą Stwórcy cały czas przekształcał on naturalne środowisko przyrodnicze w celu zabezpieczenia swoich nie tylko bytowych ce­lów życiowych, niszcząc niejednokrotnie naturalne ekosystemy. „Człowiek żyje dopóki, dopóty żyje przy­roda" - o tym musi pamiętać każdy człowiek mieniący się włodarzem i panem tej ziemi w każdym miejscu i czasie.

Próby zorganizowanych form łowiectwa na terenach Polski były jeszcze pod zaborami i około 100 lat temu - najwcześniej pod zaborem austriackim. Powstanie Polskiego Związku Łowieckiego - jednolitej organizacji myśliwych datowane jest na 23 czerwca 1923 r. -już niebawem 80 lat.

Myśliwych w Polsce aktualnie zrzeszonych

w Polskim Związku Łowieckim jest około 100 tysięcy. Jest to liczba mała w stosunku do 38 milionowego narodu stanowią oni 0,26%, a również dużo w stosunku do 100 tys. armii policjantów i w niedalekiej przyszłości 150 tysięcznej armii Wojska Polskiego. W najnowszej histo­rii, całe szczęście, myśliwi nie wdawali się w rozstrzy­gnięcia wewnątrz narodowe, chociaż zapisali się pięk­ną kartą w walce o wyzwolenie z okupantami. Nadal stanowią pokaźną siłę militarną, biorąc pod uwagę, że jest wśród nas około 50% selekcjonerów wyposażonych w większości w coraz lepszą broń palną z celownikiem optycznym i znających bardzo dobrze teren. Wydaje się jednak, że nasza siła ogniowa nie jest brana pod uwagę przy planowaniu obronnym i bardzo dobrze, ponieważ chcemy żyć i współpracować pokojowo. PZŁ prowadzi planową gospodarkę populacją dzikiej zwierzyny łownej, która uchroniła wiele gatunków przed wyginię­ciem. To właśnie myśliwi są najlepszymi gospodarza­mi tych zmniejszających się ciągle obszarów naszego kraju, gdzie przyroda jest jeszcze mało skażona cywili­zacją. Naszym obowiązkiem wszystkich myśliwych jest zachowanie zmniejszającego się ciągle (wcale nie za spra­wą łowców) bogactwa zasobów przyrody, pieczołowicie pielęgnowanie bogatej tradycji, obyczajów, wartości moralno-etycznych i zachowanie ich dla następnych pokoleń.

Od czasów powstania przy pełnym zaangażowaniu pracy społecznej członków naszego Koła realizujemy następujące kierunki działania:

-  łowieckie zagospodarowanie terenu w 4 dzierżawionych od Państwa obwodach łowieckich (poletka żerowo-zaporowe, budowa urządzeń łowieckich takich, jak ambony, paśniki, lizawki, produkcja własna i po­zyskiwanie paszy dla zwierzyny);

- zimowe dokarmianie zwierzyny;

- ochrona pól, ograniczanie i likwidacja szkód łowieckich;

- polowania zbiorowe i indywidualne;

- polowania z udziałem gości dewizowych na sarny rogacze i jelenie byki - od 1984 r. (gościliśmy myśliwych z RFN, Włoch, Francji, Danii, Niemiec, Belgii i Holandii);

- strzelectwo myśliwskie sportowe z dużymi sukcesami w województwie i okręgu suwalskim i w kraju;

- wystawy trofeów łowieckich dostępne dla społeczeństwa Olecka w Oleckim Centrum Kultury organizo­wane co 5 lat od 1982 r.;

- zalesienie najsłabszych gruntów klasy VI-tej przy współpracy z Nadleśnictwem Olecko, Leśnictwami Dunajek i Szczedranki;

- współpracy ze szkołami w kierunku ochrony przyrody i środowiska naturalnego i zwalczania kłusownic­twa;

-  okazjonalne bale myśliwskie z udziałem myśliwych z KŁ „Dzik" i niezrzeszonych

a ostatnio coraz częściej likwidacja śmieci pozostawionych, wcale nie przez myśliwych,

w przydrożnych ro­wach i lasach.

Nasze Koło Łowieckie „Sarna" dobrze promuje swoje miasto Olecko i jego społeczność, jest jednym

z naj­lepszych Kół Łowieckich w kraju ze względu na różno­rodność i skuteczność działania.

 

To już 5O lat minęło z kart historii

 

Według zapisu Księgi pamiątkowej - Kroniki Kola - 12 marca 1952 r. Walne Zgromadzenie Po­wiatowego Koła Łowieckiego nr 1 (obecnie Dzik Olecko) wydzieliło ze swojego składu drugie koło składające się z 15 członków, które było Kołem nr 2 w Olecku. 5 maja 1974 r. Zwyczajne Walne Zgroma­dzenie Koła zmieniło nazwę z Koła nr 2 w Olecku na Kolo Łowieckie „Sarna" w Olecku.

Stan osobowy przedstawiał się jak niżej:

1. Daraszkiewicz Stanisław - Leśnictwo Gordejki
2. Filipczuk Michał - Leśnictwo Gąski
3. Gołębiowski Tadeusz - Olecko
4. Krzywicki Stanisław - Świętajno
5. Maksymiuk Paweł - Olecko
6. Nowicki Oleg - Olecko
7. Piskorz Roman - Olecko
8. Romanowski Józef - Olecko
9. Szeremeta Marian - Oleckp
10. Sienkiewicz Leopold senior - Olecko
11. Ulatow Mikołaj - Leśnictwo Kłosowo
12. Normantowicz Julian - Leśnictwo Olecko
13. Warsicki Stanisław - Plewki
14. Zdrowomysław Borys - Leśnictwo Czerwony Dwór
15. Szczęsny Kazimierz - Lakiele

Z członków założycieli żyje jako emeryt tylko Pan Normantowicz Julian w woj. Łódzkim - oczywiście od dawna nie poluje.

W dniu 12 marca 1952 r. odbyło się Walne Zebranie ww. członków nowego Koła nr 2, na którym wybrano pierwszy Zarząd Koła w niżej wymienionym składzie:

1. Gołębiowski Tadeusz - przewodniczący
2. Nowicki Oleg - łowczy
3. Piskorz Roman - sekretarz
4. Maksymiuk Paweł - skarbnik

Członkami I-szej Komisji Rewizyjnej zostali wybra­ni koledzy

Jan Chomiak - przewodniczący

Julian Normantowicz - członek

Józef Romanowski - członek

W pierwszych latach przez pierwsze 10 lat istnienia następowała duża wymienialność członków - ok. 30% rocznie, przeważnie do macierzystego Koła nr 1, które miało lepsze tereny łowieckie. Przez 50 lat istnienia Koła zmieniło się 5-ciu prezesów, byli nimi koledzy:

śp. Golębiowski Tadeusz w latach 1952-1954 - 2 lata śp. Piątkowski Adam w latach 1954-1957 - 4 lata śp. Steckiewicz Henryk w latach 1958-1979-21 lata Bućwiński Józef w latach 1980-2000 - 20 lat Ramotowski Stanisław w latach 2000 do chwili obecnej

oraz 5-ciu łowczych Koła w osobach kolegów:

śp. Nowicki Oleg w latach 1952-1961 - 10 lat

śp. Zdrodowski Eugeniusz w latach 1962-1963 -2 lata

śp. Romanowski Józef w latach 1964-1991 -28 lat

Ramotowski Stanisław w latach 1992-1998 - 6 lat

Machnacz Jerzy w latach 1998 do chwili obecnej.

Najdłużej w historii Koła funkcję skarbnika sprawował śp. Sienkiewicz Leopold senior od 1959 r. do 1986 roku tj. przez 27 lat, funkcje te sprawowali jeszcze koledzy: Maksymiuk Paweł, śp. Chomiak Jan, Chmielewski Piotr, Masalski Krzysztof i od kwietnia 2002 r. Rant Jerzy. Funkcje sekretarzy Koła piastowali koledzy: śp. Maksymiuk Paweł, śp. Steckiewicz Henryk, śp. Zdrodowski Eugeniusz, śp. Kazimierowicz St., Luty Bolesław, śp. Dyląg Antoni, śp. Sawicki Władysław, Kaliński Ryszard, śp. Bartłomiejczuk Kazimierz, Łęczycki Jerzy i od 1992 r. Lubecki Janusz.

W okresie 50-lecia Koła członkami Zarządu Koła byli koledzy: śp. Sawicki Władysław, śp. Dyląg Antoni, śp. Bartłomiejczuk Kazimierz, Łęczycki Jerzy, śp. Bellon Stanisław, Ramotowski Stanisław, Warsiewicz Romuald i od 1998 r. Olszewski Wacław, a od 2000 roku Adamczyk Edward.

W Komisji Rewizyjnej pracowali ww. Koledzy: śp. Dareszkiewicz Stanisław, śp. Romanowski Józef, Normantowicz Julian, śp. Chomiak Jan, śp. Kisiel Jan, śp. Grygorczuk Michał, śp. Makarewicz Mikołaj, śp. Sawicki Władysław, śp. Szułc Wacław, śp. Lenart Andrzej, śp. Dyląg Antoni, śp. Jaworski Jerzy, śp. Malinowski Stefan, Luty Bolesław, Wysocki Stanisław, śp. Bartłomiejczuk Kazimierz, Kruniewicz Wiesław, śp. Filipczuk Michał, śp. Bellon Stanisław, śp. Styczyński Wiesław, Wijas Ma­rian, Warsiewicz Ryszard, Bielski Ignacy, Kaliński Ryszard, Piruta Eugeniusz, Krajewski Władysław.

Od kwietnia 2000 t: Zarząd stanowią koledzy:
Stanisław Ramotowski - prezes

Jerzy Machnacz- łowczy

Janusz Lubecki- sekretarz

Krzysztof Masalski a od 14.04.2002 r.

Rant Jerzy                - skarbnik

Edward Adamczyk - członek

Wacław Olszewski - członek

Komisja Rewizyjna:

Józefa Bućwiński   - przewodniczący

Ignacego Bielski     - członek

Ryszarda Kaliński  - członek

 

Wspomnienie zmarłych śp. Kolegów Myśliwych

z KŁ „Sarna" Olecko, którzy odeszli

do Krainy Wiecznych Łowów w Olecku

1. .Bartłomiejczuk Kazimierz
2. Bellon Stanisław
3. Chomiak Jan
4. Daraszkiewicz Stanisław
5. Dyląg Antoni
6. Filipczuk Michał
7. Giza Stanisław
8. Gołębiowski Tadeusz
9.  Grygorczuk Michał
10. Jabłoński Henryk
11. Jacewicz Krzysztof
12. Jaworski Henryk
13. Jaworski Jerzy
14. Kisiel Jan
15. Krzywicki Stanisław
16. Legus Protazy
17. Lenart Andrzej
18. Lisowski Zygmunt
19. Makarewicz Mikołaj
2O. Maksimiuk Paweł
21. Maksimowski Marian
22. Malinowski Stefan
23. Masalski Stefan
24. Mielziuk Antoni
25. Naszkiewicz Henryk
26. Nowicki Oleg
27. Piskorz Roman
28. Popik Aleksander
29. Romanowski Józef
3O. Sawicki Władysław
31. Sienkiewicz Leopold Senior
32. Steckiewicz Henryk
33. Styczyński Wiesław
34. Szczęsny Kazimierz
35. Szeremeta Marian
36. Szwarc Józef
37. Tofiluk Piotr
38. Trzeciak Otton
39. Ulatow Mikołaj
4O. Warsicki Stanisław
41. Zalewski Adam
42. Zarodowski Eugeniusz
43. Zdrowomysław Borys

 

 

Dzięki mądremu sprawowaniu Zarządu Koła szczególnie przez Prezesów i Łowczych Koło w ciągu 50-lecia było w ciągłym rozwoju, nie zanotowano ważniejszych wykroczeń regulaminowych. Brak było również powa­żniejszych potyczek i starć koleżeńskich (chociaż tako­we były i będą- myśliwi aczkolwiek porządni ludzie -aniołkami nie są, chociaż ich patron Święty Hubert na początku swego życia do baranków nie należał, a bis­kupstwa za życia się doczekał i Świętym po śmierci został). Za te ludzkie normalne zachowanie się Naszym myśliwym obecny Zarząd składa serdeczne podzięko­wania, życząc im dużo lat w zdrowiu, w pomyślności, harmonii rodzinnej i zgody we współżyciu ze społeczeń­stwem i całym otoczeniem. W tym miejscu chcemy rów­nież przeprosić wszystkich z poza naszej braci łowiec­kiej - których swoim nieraz niefrasobliwym zacho­waniem dotknęliśmy i ponieśli oni jakikolwiek uszczer­bek na honorze, godności i majątku. Niech dobry Bóg w łaskawości swojej obdarzy Państwa i Wasze rodziny zdrowiem i wszelką pociechą i obfitymi plonami rekom­pensując Im szkody poniesione w związku z by­towaniem zwierzyny dziko żyjącej i współistnieniem z myśliwymi z pod znaku Świętego Huberta z KŁ „Sarna" Olecko.

Niektóre dane charakteryzujące stan osobowy członków KŁ „Sarna" na 15 października 2002 r.

 

 

/. Stan - 94 członków myśliwych, w tym 2 kolegów członków niemacierzystych; 12 kandydatów odbywających staż łowiecki. Razem 106 członków i kandyda­tów.

//. Ilość myśliwych wyróżnionych odznaczeniami łowieckimi:

-ZŁOMEM - najwyższe odznaczenie łowieckie -
1 osoba (1,1%) - pierwsze w historii Kola

-Złotym Medalem Zasługi Łowickiej - 3 osoby

-Srebrnym Medalem Zasługi Łowieckiej - 8 osób
(8,5%)

-Brązowym Medalem Zasługi Łowieckiej - 22 oso­
by (23,4%)

///. Uprawnienia myśliwych związanych z uprawia­niem łowiectwa:

-selekcjonerów zwierzyny płowej 61 na 94 osób tj. 64,9% - średnia w kraju około 50%

-sędziów i instruktorów strzelectwa myśliwskiego - 11 osób tj. 11,7%

-z ukończonym kursem szacowania szkód łowieckich

- 4 osoby tj. 4,3% - w szacowaniu szkód jako człon­kowie Komisji i przyuczający się biorą udział inni koledzy myśliwi posiadający odpowiednie wy­kształcenie i doświadczenie zawodowe.

 

 

IV. Myśliwi według miejsca zamieszkania: Powiat olecki

Olecko (miasto i gmina)- 61 osoby

Gmina Kowale Oleckie- 3 osoby

Gmina Świętajno- 9 osób

Gmina Wieliczki- 4 osoby

Razem powiat olecki77 osób(około 82%)

 

Z poza powiatu oleckiego

Suwałki i powiat suwalski- 5 osób

Ełk -3 osoby

gmina Wydminy- 1 osoba

Warszawa-3osoby

Białystok- 1osoba

Gdańsk- 1osoba

Łódź-2osoby

Łomża-1osoba

Razem94 osoby

V. Myśliwi według zawodów:

- rolnicy36- 18,3%

- mechanicy12 - 12,8%

- ekonomiści7- 7,4%

- budowlani6 - 6,4%

- leśnicy4- 4,2%

- prawnicy 4- 4,2%

- elektrycy3- 3,2%

- nauczyciele4- 4,2%

- melioranci2 - 2,1%

- rybacy2- 2,1%

- weterynarze2- 2,1%

- lekarz1- 1,1%

- policjant1 -1,1%

- stolarz1-1,1%

- dyplomata1 - 1,1%

- emeryci i renciści8 - 8,5%

Razem94 osoby -100%

 

Najliczniej w Kole reprezentowani są rolnicy i mechanicy. Koło skupia członków z 15 różnych zawodów, a także 8 emerytów i rencistów, tj. około 8,5% stanu osobowego.

VI.Myśliwi według poziomu wykształcenia:

-wyższe - 32 osoby-  34,8%

-średnie - 41 osób-  43,6%

-zawodowe - 15 osób-  16,0%

-podstawowe- 6 osób-  6,4%

Razem94 osoby- 100%

Z wykształceniem ponadpodstawowym w Kole jest 88 myśliwych, co stanowi 93,6%, a więc myśliwi KŁ „Sarna" są znacznie lepiej wykształceni niż średni przekrój społeczeństwa w kraju.

VII. Myśliwi według stażu łowieckiego w Polskim

Związku Łowieckim

- powyżej 30 lat - 9- 9,6%

- 21-30 lat - 23- 24,5%

- 11-20 lat - 27- 28,7%

-6-10 lat   - 24- 25,5%

-1-5 lat  - 11- 11,7%

Razem- 94 osoby - 100%

Większość myśliwych to doświadczeni łowcy o czym świadczy fakt, że ze stażem łowieckim powyżej 11 lat jest w sumie 59 osób, co stanowi 62,8%.

Jak wynika z powyższego zestawienia członkowie Koła generalnie zamieszkują w powiecie oleckim (ok. 82%). W przekroju zawodowym stanowią grupę wielozawodową o zróżnicowanym poziomie wykształcenia i stażu łowieckim. Kilku z naszych myśliwych piastuje odpowiedzialne funkcje w administracji samorządowej (W. Olszemki - burmistrz, E. Adamczyk - sekretarz Starostwa Powiatowego). Są właścicielami dużych zakładów (R. Prawda, J. Lubecki, J. Bućwiński, Zb. Mocarski, M. i A. Wijasowie, J. Kamiński, K. Zamojski, L. Skowroński), pracuje na odpowiedzialnych stanowiskach nadzorowanych przez Skarb Państwa (T. Bednarek - prezes Cenzin Sp. z o.o. Warszawa, B. Kretowicz - w-ce dyrektor AWRSP O/Suwałki), posiadają duży staż w administrowaniu i kierowaniu zespołami ludzkimi (W. Moniuszko, E. Piruta, St. Ramotowski). Należy wspomnieć również o kolegach ma­jących dodatkowy dar Boży artysty (R. Slomziński i P. Chmielewski). Wszyscy koledzy są dobrymi fa­chowcami w swoich zawodach, posiadają wysokie mo­rale i etykę oraz chęci społecznikowskiego działania. Jest to bardzo dobry zespół ludzki do realizacji ambit­nych zadań, które zrealizowało i przyszłości realizować będzie nasze Koło łowieckie. Jest to zespół -jak mówi przysłowie - „Do tańca i do różańca", chociaż i inne walory i umiejętności posiadają. Za dotychczasową działalność na polu łowiectwa, pracy społecznej i ochro­ny środowiska KŁ „Sarna" na wniosek Rady Okręgo­wej PZŁ w Suwałkach na posiedzeniu Komisji Odzna­czeń Łowieckich 28 sierpnia 2002 r. zostało odznaczo­ne ZŁOMEM - najwyższym odznaczeniem łowieckim PZŁ, którym zostanie uhonorowany Sztandar Koła 16 listopada 2002 r. podczas głównych uroczystości rocznicowych z okazji 50-leciapowstania Koła. Jest to duża satysfakcja dla obecnie żyjących i działających myśli­wych, jak również hołd dla wszystkich naszych kole­gów, którzy odeszli w Krainę Wiecznych Łowów -niech im KNIEJA WIECZNIE SZUMI. Z okazji Jubileuszu mamy miły obowiązek wspomnieć o kolegach pracujących w Powiatowej Radzie Łowieckiej w Olecku w latach 5O-tych i 60-tych. Są to śp. Leopold Sienkiewicz i śp. Henryk Steckiewicz. Do 1975 r. na stanowisku przewodniczącego Powiatowej Rady Naro­dowej w Olecku pracował koi. Eugeniusz Lubowicki,który był organizatorem województwa suwalskiego. Wszyscy ww. koledzy przyczynili się do rozwoju Naszego Koła, a dwaj nieżyjący koledzy pełnili odpowiedzialne funkcje długoletniego Skarbnika i Prezesa Koła. Z wielką satysfakcją informujemy, że długoletni Prezes Naszego Koła kolega Józef Bućwiński w latach 1990-2000 był członkiem Naczelnej Rady Łowieckiej w Warszawie i od 1990 r. z powodzeniem piastuje społeczną funkcję Prezesa Wojewódzkiej, a następnie Okręgowej Rady Łowieckiej w Suwałkach, która jest postrzegana przez władze związkowe jako przodujące w kraju. Śp.- kolega Henryk Naszkiewicz w latach 1990-1995 był sędzią Głównego Sądu Łowieckiego przy NRŁ w Warszawie. W pracach suwalskiej organizacji na szczeblu wojewódzkim i okręgowym udzielali się koledzy: śp. Józef Romanowski, Ignacy Bielski, Zbigniew Dąbek, Jarosław Kowalewski, Stanisław Ramotowski i Marian Wijas. Na strzelnicach podczas mistrzostw Polski i w lidze strzeleckiej w ostatnim 15-leciu (od 1988 r.) swoimi celnymi mistrzowskimi strzałami w wieloboju strzeleckim wyróżniali się koledzy: Tadeusz Bednarek, Józef Bućwiński, Andrzej Romanowski, Andrzej i Marian Wijasowie, Wincenty Zamojski i Romuald Warsiewicz. W latach 1994-1998 członek Naszego Koła kolega W. Olszewski sprawował zaszczytną funkcję marszałka Samorządu woj. suwalskiego. Najlepszym myśliwym Koła w 50-leciu został uznany kolega Ryszard Warsiewicz, a najlepszym strzelcem w tym okresie kolega. M. Wijas (Walne Zebranie członków Koła 14 kwietnia 2002 r.), obaj odznaczeni Złotym Medalem Zasługi Łowieckiej.

Stan liczebny kolegów myśliwych polujących

w KŁ „Sarna" w Olecku i ilość pozyskanej zwierzyny w latach wybranych (co pięć lat)

od powstania Koła (listopad 1952 r.)

Lp.	Lata	Liczba myśliwych	Ilość pozyskanej zwierzyny w szt. w omawianych latach
			Łosie		Jelenie		Sarny
			Razem	Byki	Razem	Byki	Razem	Rogacze	Dziki	Zające
1.	1952/53	15	ochrona	gatunkowa	brak	pozyskania	brak	pozyskania	6	427
2.	1957/58	25	-	-	-	-	-	-	16	517
3.	1961/62	22	-	-	-	-	-	-	12	321
4.	1966/67	27	-		-		9	3	11	274
5.	1971/72	30	-	—	6	2	27	5	15	214
6.	1976/77	38	-	—	6	2	46	15	48	379
7.	1981/82	56	8	2	11	5	43	19	73	76
8.	1986/87	69	2	1	16	5	73	28	105	85
9.	1991/92	82	6	1	41	13	135	38	123	69
10.	1996/97	101	3	1	19	5	30	15	35	31
11.	2001/02	94	ochrona	gatunkowa	17	5	141	47	143	5
12.	2002/03 plan.	94	ochrona	gatunkowa	18	5	124	44	143

Zespół redakcyjny:
1. Bućwiński Józef
2. Lubecki Janusz
3. Machnacz Jerzy
4. Ramotowski Stanisław

 

Opracowano na podstawie Kroniki i dokumentacji KŁ „Sarna" w Olecku oraz wspomnień własnych człon­ków zespołu redakcyjnego. Przedkładając Sz. P. Czy­telnikom te skromne opracowanie (ułomne i skromne pod względem treści i formy, ze względu na luki w do­kumentacji i pamięci) mamy nadzieję na lepsze pozna­nie i zrozumienie przez społeczeństwo Olecka, myśli­wych ich pasji i problemów szczególnie dzisiejszego łowiectwa.

 Pozostajemy z wyrazami należnego szacunku i po­ważania i łowieckim pozdrowieniem

 „DARZ BÓR" Autorzy